Kwetsbaarheid, een moeilijk woord dat vaak verward wordt met zwakte. Wat is kwetsbaarheid?

Kwetsbaarheid is het jezelf ontdoen van alle emotionle bescherming en het jezelf bloot stellen. Door je kwetsbaar op te stellen kun je gekwetst worden. Maar vaker gebeuren er hele bijzondere dingen tussen mensen die hun kwetsbaarheid aan elkaar kunnen tonen. Er ontstaat verbinding, begrip, wederzijds respect, vriendschap en liefde. Kwetsbaarheid is de sleutel tot het meer in verbinding staan met jezelf en met de mensen om je heen. Door je kwetsbaarheid te tonen ontdoe je je van je schaamte voor de ongemakkelijke gevoelens die bij kwetsbaarheid horen.

Veel mensen schamen zich voor deze ongemakkelijke gevoelens. Ze zijn bang om erom uitgelachten te worden, er niet bij te horen, gekwetst te worden etc.. Om onze kwetsbaarheid te maskeren, ontwikkelen wij al op jonge leeftijd allerlei verdedigingsmechanismen om ons te beschermen tegen pijn, teleurstelling of kleineren. Iedereen doet dat, het maakt niet uit of je ADHD hebt of niet. Wel is het zo dat de verdedigingsmechanismen van mensen met ADHD wat moeilijker te “kraken” zijn, omdat ze zichzelf als kind vaak, nog meer dan anderen, moesten beschermen tegen alle negativiteit die op hen gericht was. De meest gangbare methoden om jezelf te beschermen zijn: wantrouwen tegenover geluk, perfectionisme en zelfverdoving.
Bij wantrouwen tegenover geluk zijn we altijd op het ergste voorbereid, we kunnen ons niet voorstellen dat echt geluk bestaat en wanneer we dat wel voelen, dan moet er ergens een addertje onder het gras zitten. Je kunt je voorstellen dat je jezelf enorm belemmert wanneer je op die manier in het leven staat.

Bij perfectionisme is controle de boosdoener. Als ik maar controle houd over mezelf en de situaties waarin ik me bevind, kan niemand me kwetsen. Feitelijk draait het om goedkeuring. Als mijn omgeving mij en mijn gedrag goedkeurt, zal men mij niet kwetsen. Mensen die dit doen wordt nogal eens verweten een masker op te hebben, ze laten zichzelf niet zien.

Zelfverdoving tenslotte, gaat over alle manieren die je hanteert om gevoelens van kwetsbaarheid te onderdrukken. Dat kan door verdovende middelen, zoals marihuana of alcohol, te gebruiken, maar ook de “druk-druk-druk”-strategie, waarbij je helemaal geen tijd hebt om te voelen. Ook eetstoornissen, zoals boulimia en anorexia zijn voorbeelden van zelfverdoving. Ook deze zijn een vorm van controle, maar in dit geval is het een ingewikkeld mechanisme om je negatieve gevoelens niet te voelen.

De keerzijde van de medaille is dat wanneer negatieve gevoelens worden onderdrukt, ook de positieve gevoelens worden gedempt. Je voelt dan misschien geen verdriet, pijn en woede meer, de gevoelens van liefde, geluk en passie zijn ook verminderd. Echte blijdschap en enthousiasme worden niet meer gevoeld. En dat is jammer, want we kunnen alleen maar complete mensen zijn wanneer we al die gevoelens wel hebben.
Door je kwetsbaar op te stellen stel je jezelf bloot aan de reacties en oordelen van je publiek, of dat nu tijdens een presentatie, bij een kleine groep mensen of bij je partner is. Het principe blijft gelijk. Je zet jezelf als het ware open om bekritiseerd of toegejuichd te worden. Beide kunnen en zullen gebeuren wanneer je je kwetsbaarheid toont.

Sterke vrouwen

De manier waarop ik me kwetsbaar opstel is door jullie te vertellen over mijn ervaringen en de problemen die ik ervaar bij het hebben van een partner en kinderen met ADHD. Gelukkig zijn de reacties meestal positief. Mensen zien in mij over het algemeen een krachtige vrouw en vinden het knap dat ik dit allemaal met jullie durf te delen. Dat is niet altijd zo geweest. Er zijn ook tijden geweest dat ik niets deelde, uit schaamte en angst wat mensen wel niet van mij moesten denken. Gedachten als: ‘zouden ze me nog wel aardig vinden als ze …. zouden weten?’ en ‘mensen vinden me vast zwak als ik ze vertel dat …’. Ik wilde graag overkomen als een sterke vrouw. En sterke vrouwen konden, in mijn ogen in ieder geval, hun eigen zaakjes wel regelen, zo ook hun emoties. Daar hebben ze niemand bij nodig, dacht ik. Wat ik toen niet besefte is dat een sterke vrouw juist een vrouw is die in contact staat met haar gevoelens en deze toont wanneer de situatie daarom vraagt. Een sterke vrouw onderdrukt haar gevoelens niet, zoals ik dat wel deed (hetzelfde geldt overigens voor sterke mannen). Ik had een heel arsenaal aan beschermingsmechanismen, zodat niemand zou zien hoe ik me werkelijk voelde. Inclusief ikzelf. Ik verdoofde mezelf, had ik een muur om me heen opgebouwd en ik overdekte pijnlijke gevoelens met boosheid (een in mijn ogen meer geaccepteerde emotie dan verdriet). Na verloop van tijd ging ik in mijn eigen beschermingsmechanismen geloven. Het eten (‘ik heb gewoon trek’), mijn muur (‘het gaat niemand wat aan hoe ik me voel’) en mijn boosheid (‘hoezo pijn? Ik ben gewoon boos!’). Pas toen ik inzag dat mijn beschermingsmechanismen mij belemmerden om me op emotioneel vlak met andere mensen te verbinden, kon ik beginnen met ze een voor een af te breken.

Maar zelfs dan nog…

Je zou me eens moeten zien wanneer ik kritiek krijg op mijn nieuwsbrieven. De kritiek is vaak niet eens inhoudelijk, het gaat soms enkel om een spellingsfout of een verkeerde verwijzing naar een website waar mensen over vallen. De gevoelens die dan bovenkomen zijn die van schaamte. Schaamte dat ik een fout heb gemaakt. Schaamte om mijn domheid. Zou iedereen mijn stommiteit gezien hebben? Wat zullen ze wel niet van me denken?. Op die momenten worden de lovende woorden van anderen uit mijn geheugen gewist en kruip ik het liefst in een donker hoekje weg. Ik kan dan twee dingen doen:

1. Terugvallen in mijn oude patronen, die er zoiets uitzien als: ‘Wat en stelletje dombo’s om me daarop aan te vallen, het gaat toch om de inhoud! Sommige mensen zoeken gewoon naar iets om af te kraken! Ik neem nog een lekker groot stuk chocola.’. Ik zou ook in mijn schulp kunnen kruipen en besluiten voorlopig maar niets meer te schrijven. Op die manier kan ook niemand mij aanvallen en kunnen ze me ook niet kwetsen.
2. De tweede manier is effectiever. Ik stuur een vriendelijk briefje terug, geef mijn fout toe en bedank hen voor hun opmerkzaamheid. Bovendien vraag ik hen wat ze van het stuk vonden.

Wanneer ik kies voor optie 1, dan negeer ik de brievenschrijver. Ik ga als het ware uit contact. Niet zo handig als je bedenkt dat de lezers van mijn nieuwsbrieven en blogs mijn potentiële klanten zijn. Wanneer ik voor optie 2 kies, ontstaat er een verbinding tussen die persoon en mijzelf. Door mijn fout toe te geven, stel ik me kwetsbaar op (ik ben ook maar een mens). Bovendien nodig ik de persoon uit om inhoudelijk te reageren op het stuk, waardoor een dialoog ontstaat. Voor mij even waardevol als voor de ander.

ADHD en kwetsbaarheid

En zo werkt het, heel in het kort, ook in de relatie met een partner met ADHD. In deze relaties is het soms erg moeilijk de verbinding te houden. “Ik mis het draadje met mijn partner”, hoor ik vaak. De ingesleten patronen van communicatie en gedrag zijn hier deels voor verantwoordelijk. Het is goed om deze goed onder de loep te nemen. Ook de schijnbaar ondoordringbare beschermingsmechanismen die mensen met ADHD kunnen hebben, spelen een grote rol. Voor hen (en mensen met gedrags- en ontwikkelingsstoornissen in het algemeen) is het misschien nog wel moeilijker dan voor anderen om de beschermingsmechanismen uit te schakelen. Zij zijn zo vaak gekwetst en vernederd door klasgenootjes en hun ouders, docenten en anderen die ‘last’ van ze hadden, dat ze een dik schild om hun kwetsbaarheid hebben opgebouwd. Er is veel vertrouwen voor nodig voordat ze bereid zijn dat schild af te zetten.

De onderliggende behoefte

Om je kwetsbaar op te kunnen stellen is het belangrijk dat je weet wat je onderliggende behoefte is. Dit wordt in het onderstaande voorbeeld geïllustreerd:

Nathalie, getrouwd met Arjen, heeft al jaren hetzelfde conflict met haar man. Nathalie verwijt haar man met ADHD dat hij altijd voor anderen klaarstaat, maar de klusjes in huis laat liggen.
Ze was het zat dat de klusjes in huis niet werden afgemaakt en gaf dat keer op keer aan. Hij deed er niets mee. Hij werd alleen maar kwaad en vond dat ze hem claimde. Bovendien vond hij dat ze overdreef en zich niet zo afhankelijk van hem moest opstellen.
Nathalie zat in een patroon waarbij ze eigenlijk altijd boos was op Arjen. Ze at haar stress weg door de koekjestrommel (of iets anders dat voorhanden lag) leeg te eten, met flink wat overgewicht tot gevolg.
Arjen voelde zich machteloos tegenover haar boosheid en ontvluchtte het huis steeds vaker omdat hij liever in het gezelschap was van mensen die hem waardeerden dan van zijn eigen vrouw.
Zo ging het al jaren tussen hen ging en ze waren niet in staat dit patroon te doorbreken. Nathalie en Arjen zaten in een vicieuze cirkel, een neergaande spiraal. Het conflict dreigde op een scheiding uit te lopen.
Ze zochten hulp en gingen eerst op zoek naar de behoefte die lag onder de verwijten.
Voor Nathalie gold dat ze zich niet gezien voelde door haar partner. Hij zag wel wat anderen nodig hadden, maar wat zij nodig had zag hij niet. Concreet gezegd, had zij aandacht nodig van Arjen. Ze wilde samen leuke dingen doen of gewoon af en toe lekker op de bank met elkaar kletsen met een glas wijn erbij. De beschermingsmechanismen van Nathalie bestonden uit zelfverdoving (vreetbuien) en perfectionisme, het bedekken van haar primaire emotie (verdriet, eenzaamheid) door boosheid. Ze was het niet gewend zich kwetsbaar naar haar man toe op te stellen, en ze vond het behoorlijk eng. Want, hoe zou hij reageren als hij wist dat ze hem nodig had? Zou hij haar dan een zwak vrouwtje vinden? Zou hij ….?
De behoefte van Arjen was om aardig gevonden te worden. Daarom deed hij alles voor zijn vrienden en familie. Hij dacht dat als hij dat niet zou doen, ze hem vast niet meer aardig zouden vinden. Ook voor Arjen was het lastig om dit aan Nathalie te vertellen. Hoe zou zij reageren. Zou ze hem zwak vinden omdat hij graag aardig gevonden wilde worden?
Omdat ze zich beiden kwetsbaar opstelden, ontstond er weer verbinding tussen de twee. Eindelijk begrepen ze elkaar en samen bedachten ze manieren om elkaar tegemoet te komen in hun behoeften, zodat het niet weer zou escaleren tussen hen.

Vaak zie je dat begrip voor de behoefte achter gedrag al genoeg is om de verbinding tussen mensen te herstellen. Daarvoor moet je bereid zijn je kwetsbaar op te stellen.

Tenslotte…

Veel mensen schamen zich voor hun tekortkomingen. We vinden onszelf niet ‘waardevol’ genoeg om lief te hebben. Niet slank genoeg, niet lief genoeg, niet zorgzaam genoeg, geen goede vader of moeder, niet sportief genoeg, niet perfect genoeg, niet goed genoeg.
Waar het om draait is hoe je met schaamte omgaat. Het beste dat je kunt doen is jezelf te accepteren, met tekortkomingen en al. Leg je schaamte blootleggen aan de mensen in je leven. Door je kwetsbaar naar hen op te stellen, zullen de schaamtegevoelens als sneeuw voor de zon verdwijnen. Er is veel moed en kracht voor nodig om dat te doen. Het resultaat is echter dat je door je open te stellen, je kwetsbaarheid te tonen en over je schaamte heen te stappen, je zal kunnen verbinden met de mensen om je heen.

Wil je meer weten over kwetsbaarheid? Lees dan het inspirerende boek van Brene Brown – De kracht van kwetsbaarheid. Brene Brown doet al jaren onderzoek naar schaamte en kwetsbaarheid. Ze heeft meerdere Tedtalks gedaan en haar youtube filmpjes zijn enorm populair. Zeker de moeite van het kijken waard.